by Snæbjörn Guðmundson | 19.05.2017 | Fréttir
Miðvikudaginn 17. maí síðastliðinn afhentu 16 félagasamtök á sviði náttúrufræða, útivistar og umhverfismála Kristjáni Þór Júlíussyni mennta- og menningarmálaráðherra áskorun þess efnis að Alþingi og ráðherra tryggi uppbyggingu Náttúruminjasafns Íslands, eins og lofað var á Alþingi á síðasta þingi með samþykkt ályktunar í tengslum við 100 ára fullveldisafmælið árið 2018. Um þessa þingsályktun hefur verið fjallað áður á heimasíðu Náttúruminjasafnsins. Það voru Hið íslenska náttúrufræðifélag og Landvernd sem fóru fyrir áskoruninni og hana má lesa hér: Ályktun samtaka um eflingu natturugripasafns16.5.2017.
Kristján Þór Júlíusson mennta- og menningarmálaráðherra tekur við áskorun frá 16 félagasamtökum úr hendi Árna Hjartarsonar formanns Hins íslenska náttúrufræðifélags sem fór fyrir áskoruninni ásamt Landvernd.
Ráðherra tók vel á móti hópnum, liðlega tíu manns, og fjölmiðlar sýndu málinu töluverðan áhuga. RÚV gerði málinu m.a. skil í aðalfréttatíma sínum um kvöldið og Fréttablaðið greindi frá atburðinum degi síðar.
Tilefni áskorunar samtakanna er ekki ánægjulegt en í ríksfjármálaáætluninni til næstu fimm ára, 2018-2022, er ekki að finna stafkrók um Náttúruminjasafnið eins og lofað var á Alþingi. Ráðherra lét þó þau orð falla að hann væri …„ekkert úrkula vonar um það að við getum komið málum til betri vegar og hyggst vinna með þeim hætti og svo sjáum við hvað setur.“ Þá greindi ráðherra frá þeim ánægjulegum tíðindum að verið væri að skoða þann möguleika að Náttúruminjasafnið taki þátt í sýningahaldi með Perlu Norðursins ehf. í Perlunni, en það félag hefur gert ríkinu nokkur tilboð um þátttöku Náttúruminjasafnsins. Nú virðist samstarf þessara aðila ætla að verða að veruleika, sem er mjög ánægjulegt, og er vinna þegar hafin að framgangi verkefnisins.
(more…)
by Snæbjörn Guðmundson | 4.05.2017 | Fugl mánaðarins
Kjói (Stercorarius parasiticus)
Ljós (skjóttur kjói) í Friðlandi Fuglaverndar í Flóa.
Kjóinn er af kjóaætt og af ættbálki strandfugla, eins og vaðfuglar, máfar, þernur, svartfuglar og fleiri fuglar. Þrír nánir ættingjar hans halda sig hér, skúmur (Catharacta skua) er varpfugl, fjallkjói (Stercorarius longicaudus) er umferðarfugl og sjaldgæfur varpfugl og ískjói (Stercorarius pomarinus) er umferðarfugl eða fargestur.
Útlit og atferli
Kjóinn er mun minni en skúmurinn. Langar oddhvassar miðfjaðrir sem skaga 5−10 cm aftur úr stélinu eru einkennandi. Tvö litarafbrigði eru af kjóa, dökkt og ljóst, en ýmis millistig eru þekkt. Dökkur kjói er að mestu móbrúnn, með svartleita kollhettu, vængi og stél. Ystu handflugfjaðrir eru með hvítum stöfum sem mynda hvítar skellur utarlega á væng og eru meira áberandi á undirvæng. Ljós eða skjóttur kjói er ljós á vöngum, hnakka, bringu og kviði, dökk kollhetta áberandi, oft með dökku bringubelti. Vængir og stél eru eins og á dökkum fugli. Dökkir kjóar eru algengari, en ljósir kjóar hlutfallslega algengari norðanlands en sunnan. Ungfuglar eru mismunandi, venjulega brúnflikróttir, með stuttar miðfjaðrir stéls. Goggur er svartur, ljósari við rót og fætur svartir, augun dökk.
Dökkur og ljós kjói í Friðlandinu í Flóa.
Dökkur kjói á flugi yfir Friðlandi Fuglaverndar í Flóa.. Ljósmynd: Jóhann Óli Hilmarsson.
Ljós (skjóttur) kjói. Ljósmynd: Jóhann Óli Hilmarsson.
Ljós og dökkur kjói á tjörn í Öræfum. Ljósmynd: Jóhann Óli Hilmarsson.
Dökkur kjói í dæmigerðu búsvæði á Brunasandi. Ljósmynd: Jóhann Óli Hilmarsson.
Kjóinn gefur frá sér vælandi nefhljóð sem minnir á ritu. Vængir hans eru langir og hann er rennilegur og flugfimur fugl. Hann ver hreiður sitt og unga af mikilli ákefð.
Lífshættir
Kjóinn eltir uppi aðra fugla, einkum kríu, ritu, lunda og fýl, þreytir þá og neyðir til að sleppa eða æla æti sínu, sem oft er sandsíli og loðna. Er hann þá snöggur að grípa fenginn á lofti. Lifir einnig á skordýrum, fuglsungum og eggjum.
Hann verpur í margs konar kjörlendi frá fjöru til fjalls, mýrum, móum, hálendisvinjum og jafnvel jökulskerjum. Getur myndað dreifðar byggðir á söndum og aurum jökuláa. Hreiðrið er lítilfjörleg dæld í mosa eða annan gróður. Eggin eru tvö, álegutíminn er um fjórar vikur og unginn verður fleygur á mánuði.
Kjóahreiður í mosaþembu á Brunasandi. Ljósmynd: Jóhann Óli Hilmarsson.
Nýfleygur kjóaungi í Friðlandinu í Flóa. Ljósmynd: Jóhann Óli Hilmarsson.
Kjói reynir að stela æti frá kríu yfir Jökulsá á Breiðamerkursandi. Ljósmynd: Jóhann Óli Hilmarsson.
Kjóinn og spóinn
Fjandvinirnir kjói og spói eru hvergi algengari en á grónum söndum með lágum gróðri og mosaþembum, með rekju inná milli, eins og víða er á t.d. Suðurlandi. Þeir eiga í stöðugum erjum á varpstöðvunum. Kjóinn er þekktur eggjaræningi og spóinn ver sitt, en kjóinn á líka til að ráðast á spóann. Einhvern hag hljóta báðir að hafa af því að búa í þessu nábýli.
Spói ræðst á kjóa á Brunasandi.
Fjallkjói
Þessi náfrændi kjóans hefur verið að þreifa fyrir sér með landnám á undanförnum árum. Fjallkjói er árviss fargestur hér á leið til og frá varpstöðvum á norrænum slóðum, á freðmýrabeltinu kringum Norðurskautið og vetrarstöðvum í sunnanverðu Atlantshafi. Næst okkur verpa fjallkjóar á Grænlandi og upp til fjalla í Skandinavíu og lifa aðallega á læmingjum. Fjallkjóar hafa orpið á Norðurlandi frá 2003, þó rökstuddur grunur sé um varp talsvert fyrr. Fjallkjói líkist ljósum kjóa (dökka litarafbrigðið er fátítt), en er minni og nettari, með afar langar miðfjaðrir í stéli. Ískjói er aftur á móti stærri og þreknari en kjói, með langar, undnar stélfjaðrir, ljósa litarabrigðið er mun algengari en það dökka.
Fjallkjói á varpstað á Norðurlandi.
Ískjói á flugi við Hafnarberg hjá Þorlákshöfn.
Útbreiðsla og stofnstærð
Kjói finnst um land allt upp í 700 m hæð yfir sjó. Hann er farfugl sem eyðir vetrinum á Suður-Atlantshafi, sunnan miðbaugs. Varpheimkynni hans eru allt umhverfis norðurheimskautið og við Norður-Atlantshaf suður til Skotlands. Íslenski varpstofninn er talinn vera um 11.000 varppör.
Þjóðtrú og sagnir
Kjóinn var talinn spáfugl, þegar hann vældi mikið, boðaði það votviðri og var hann þá kallaður vætukjói. Þungaðar konur áttu ekki að leggja sér egg hans til munns sagði Jón lærði Guðmundsson. Ennfremur átti kjóinn að vera hálfbróðir kríunnar.
Kveðskapur
Ingimar og Emilía,
ekki munu þau héðan flýja
þau eru eins og kjói og kría;
kann ég þau ekki sundur stía.
Eftir Jóhannes úr Kötlum.
Texti og myndir eftir Jóhann Óla Hilmarsson.
