Samstarf náttúrufræðisafna á Norðurlöndunum eflt

Á allra síðustu árum hefur áhugi almennings á náttúrusýningum aukist til muna, líkt og aðsóknartölur að náttúrufræðisöfnunum á Norðurlöndunum bera með sér. Þá sýna kannanir í Svíþjóð, Íslandi og Bandaríkjunum að almenningur ber einna mest traust til safna á meðal stofnana í samfélögunum. Þessi staða endurspeglar fagleg hlutverk safnanna og samfélaglega ábyrgð – söfnin teljast til grunnstoða vísinda og mennta, eru uppsprettur rannsókna og þekkingar. Við náttúrufræðisöfnunum blasa einnig ýmsar áskoranir og áhyggjur, einkum skortur á viðunandi aðstöðu til geymslu og varðveislu og þörf á frekari fjárstuðningi, sérstaklega vegna vinnu við stafræna gerð safneignar.

Framangreind atriði voru til umræðu á fundi safnstjóra höfuðsafna Norðurlandanna fimm á sviði náttúrufræða í Stokkhólmi í síðustu viku. 

Loftslagsbreytingar og hrun líffræðilegrar fjölbreytni eru stærstu hnattrænu áskoranir sem mannkyn glímir við í dag. Hér gegna náttúrufræðisöfn veigamiklu hlutverki varðandi rannsóknir, vöktun og miðlun á vísindalegum upplýsingum og þekkingu. Þá búa Norðurlöndin yfir svipuðum vist- og landfræðilegum eiginleikum, þ. á m. stórum óbyggðum landsvæðum, umfangsmiklum hafsvæðum, fjölda náttúruverndarsvæða og, síðast en ekki síst, einstaka líffræðilega fjölbreytni með mikið af einlendum tegundunum sem hvergi finnast annars staðar. Aukið samstarf Norðurlandanna á sviði líffræðilegrar fjölbreytni styrkir tvímælalaust grunninn fyrir vísindalega stefnumörkun og ákvörðunartöku hins opinbera á sviði nýtingar og verndunar náttúrunnar, brýnustu framtíðarmálefnum samfélaganna. 

Mikil gæði felast í safneign náttúrufræðisafnanna, sem búa yfir allt að 400 ára gömlum gögnum og gagnaröðum. Öll söfnin glíma hins vegar við svipaðar grundvallaráskoranir og áhyggjur. Ófullnægjandi geymslu- og varðveisluaðstæður, þröngur fjárhagur og takmörkuð nýliðun háir starfsemi safnanna og takmarkar þar með afnot samfélaganna á safneigninni og þeirri sérfræðiþekkingu sem starfsfólkið býr yfir. Þessi staða bitnar m.a. á stafrænni vinnslu safnmuna sem miðar of hægt áfram. Stafræn gerð safneignar er hins vegar þýðingarmikill þáttur í starfseminni, eykur aðgengi að safnkostinum og afnotum í rannsóknaskyni, hefur í för með sér minni þörf fyrir beinan aðgang og snertingu við muni og felur í sér öruggari og öðruvísi varðveislu en með hefðbundnum hætti. 

Samstarfsvettvangur safnstjóra höfuðsafna Norðurlandanna á sviði náttúrufræða leggur ríka áherslu á mikilvægi þess að hlúa að starfsemi og umgjörð safnanna þannig að samfélagið fái notið að fullu þeirra gagna og gæða sem söfnin búa yfir og nauðsynleg eru til að takast á við stærstu hnattrænu áskoranir sem mannkyn glímir við í dag – loftslagsbreytingar og hrun líffræðilegrar fjölbreytni.

Safnstjórar náttúrufræðisafnanna, frá vinstri til hægri: Brit Lisa Skjelkvale (Naturhistorisk Museum, Universitet i Oslo, Noregi), Paula Kankaanpaa (Finnish Museum of Natural History, University of Helsinki, Finnlandi), Lisa Månsson (Naturhistoriska riksmuseet, Svíþjóð), Hilmar J. Malmquist (Náttúruminjasafn Íslands) og Nina Rønsted (Statens Naturhistoriske Museum, Københavns Universitet, Danmörk).

Um fundinn:

Fundurinn var haldinn 23.−24. október 2024 í Stokkhólmi og skipulagður í tengslum við formennsku Svíþjóðar í Norrænu ráðherranefndinni og 76. þing Norðurlandaráðs sem haldið er í Reykjavík 28.−31. október 2024.

Á fundinum tóku þátt eftirtaldir safnstjórar (frá vinstri til hægri á mynd): Brit Lisa Skjelkvale (Naturhistorisk Museum, Universitet i Oslo, Noregi), Paula Kankaanpaa (Finnish Museum of Natural History, University of Helsinki, Finnlandi), Lisa Månsson (Naturhistoriska riksmuseet, Svíþjóð), Hilmar J. Malmquist (Náttúruminjasafn Íslands) og Nina Rønsted (Statens Naturhistoriske Museum, Københavns Universitet, Danmörk).

Hér er hlekkur á sameiginlega yfirlýsingu safnstjóranna fimm eftir fundinn