Lúpína og vatnamýs

Náttúrufræðingurinn, 1.-2. hefti 86. árgangs er komið út. Að venju er í tímaritinu fjölbreytt og spennandi efni um rannsóknir á íslenskri náttúru.

Forsíðugreinin er að þessu sinni um rannsókn sem gerð var í Stykkishólmi á ólíkum aðferðum til að hefta útbreiðslu lúpínu. Greinin nefnist Áhrif sláttar og eitrunar á lúpínubreiður og gróðurfar, en eitrun og árlegum slætti var beitt á lúpínubreiður í tilraunareitum á fimm ára tímabili, 2011–2015. Lúpína var fyrst nýtt hér á landi til landgræðslu 1945 en vegna hraðfara útbreiðslu, drjúgs fræforða sem lifir árum saman í jarðvegi og mikilla áhrifa á náttúrulegan gróður er hún nú skilgreind sem ágeng tegund og mörg sveitarfélög reyna að hefta útbreiðslu hennar. Þetta er fyrsta rannsókn sinnar tegundar hér á landi og sýna niðurstöðurnar að það er langtímaverkefni að útrýma lúpínu og að bæði ítrekaður sláttur og eitrun duga. Gróðurþekja reyndist þó meiri og plöntutegundir fleiri eftir fimm ár í slegnum reitum en eitruðum og skilar slátturinn því betri árangri.

Höfundar eru Kristín Svavarsdóttir, Menja von Schmalensee, Ása L. Aradóttir, Anne Bau og Róbert A. Stefánsson. 

Árangurslitlar tilraunir fagfólks, áhugamanna og stofnana til að friða auðnir og viðkvæmustu vistkerfi landsins fyrir beit er viðfangsefni Ólafs Arnalds í leiðara sem hann nefnir: Sauðfjárbeit og íslensk vistkerfi: Afneitun vanda. Telur Ólafur sem er prófessor við Landbúnaðarháskóla Íslands að nýgerður samningur um sauðfjárrækt sýni glögglega að sjónarmið náttúruverndar séu gerð hornreka í stjórnsýslunni þegar kemur að beitarnýtingu á Íslandi. 

 Af öðru efni má nefna grein um rannsókn á Kynblöndun ilmbjarkar og fjalldrapa á nútíma eftir Lilju Karlsdóttur, Margréti Halldóttur, Ægi Þór Þórsson og Kesera Anamthawat-Jónsson; yfirlit Ævars Petersens o.fl. um Vatnamýs á Íslandi, en vatnamýs myndast þegar mosi veltist í vatni vegna öldugangs eða straumkasts og verður oftast kúlulaga að lokum. Haraldur R. Ingvason, Finnur Ingimarsson og Stefán Már Stefánsson skrifa greinina Fjöldi og dreifing fugla í Fossvogi, Haraldur Ólafsson skrifar um Vindáttarbreytingar, Rannsóknastöðin Rif á Raufarhöfn er kynnt til sögunnar og birt ársskýrsla Hins íslenska náttúrufræðifélags fyrir árið 2015 sem og reikningar félagsins.

Þetta er 1.-2. hefti 86. árgangs Náttúrufræðingsins sem hóf göngu sína 1931 og er félagsrit Hins íslenska náttúrufræðifélags og tímarit Náttúruminjasafns Íslands. Heftið er 72 bls. að stærð. Ritstjóri er Álfheiður Ingadóttir, líffræðingur. Að jafnaði eru gefin út 4 hefti á ári. Félagsgjald – og innifalin áskrift kostar 5.800 kr. og er veittur afsláttur fyrir stúdenta og hjón.

Hér má nálgast efnisyfirlitið.

Eldar í Öskjukerfi

3.-4. hefti 86. árgangs Náttúrufræðingsins er komið út. Í forsíðugreininni, Eldar í Öskjukerfi fyrir um 11 þúsund árum, segir frá rannsókn Magnúsar Á. Sigurgeirssonar, jarðfræðings, á lengstu gígaröð landsins, Sveina- og Randarhólagígaröðinni í norðanverðu Öskjukerfinu, en hún er um 75 km löng.

Óvissa hefur ríkt um aldur gígaraðarinnar og Sveinahrauns sem frá henni rann, en nýverið tókst með hjálp gjóskulaga að tímasetja hraunið og fá fram áreiðanlega tímasetningu gossins. Jafnframt leiddu rannsóknirnar í ljós að gosið var liður í mikilli umbrotahrinu í Öskjukerfinu í upphafi nútíma – og að þeir atburðir líkjast um margt umbrotunum í Öskjukerfinu á 19. öld.

Ný úttekt á útbreiðslu birkis

Ný úttekt á útbreiðslu birkis og ástandi þess fór fram 2010–2014, sú þriðja í röðinni, og leiðir í ljós að náttúrulegt birki á Íslandi hefur verið í töluverðri sókn á síðustu áratugum eftir margra alda hnignunarskeið. Höfundar greinarinnar eru: Arnór Snorrason skógfræðingur, Björn Traustason, Bjarki Þór Kjartansson, Lárus Heiðarsson, Rúnar Ísleifsson og Ólafur Eggertsson.

PISA könnunin frá 2015 bendir til þess að læsi 15 ára nemenda í náttúruvísindum hafi hrakað. Doktor Auður Pálsdóttir, lektor við Menntavísindasvið Háskóla Íslands ritar leiðarann að þessu sinni og nefnir: Viðbrögð við PISA 2015 – Reynsla skiptir máli.

Hraunhellar

Hraunhellar hafa mikið aðdráttarafl en vaxandi ágangur, sem m.a. má rekja til nákvæmra upplýsinga um hvar spennandi hella er að finna, hefur orðið til þess að sumir þekktustu hellar landsins eru nú rúnir öllu skrauti sínu og fegurð. Árni B. Stefánsson og Gunnhildur Stefánsdóttir hafa stundað hellamennsku hér heima og erlendis um árabil. Í grein þeirra, Surtshellir í Hallmundarhrauni, er sagt frá könnun Surtshellis fyrr á öldum, en einnig frá rannsókn sem þau gerðu á brotstöðum dropsteina í Stefánshelli og Víðgelmi. Dropsteinar og dropstrá voru friðlýst 1958 og 1974. Engu að síður heldur eyðilegging hella á Íslandi áfram.

Annað efni

Af öðru efni má nefna grein um samlífi sæfífils og rækju sem neðansjávarljósmyndir varpa ljósi á. Höfundar eru Ingibjörg G. Jónsdóttir og Steinunn H. Ólafsdóttir, líffræðingar; Sveinbjörn Björnsson fyrrverandi háskólarektor ritar um radon í hveragasi og bergi, en rannsóknir á radoni hófust á Íslandi 1904 aðeins fjórum árum eftir að þetta geislavirka eðalgas fannst fyrst; Snævarr Guðmundsson landfræðingur og stjörnuáhugamaður hefur mælt fjarlægð fastastjörnunnar 61 Cygni frá Íslandi, Helgi Hallgrímsson náttúrufræðingur segir frá sérkennilegum fyrirbærum í íslenskri náttúru sem nefnast stallabrekkur eða paldrar. Loka má nefna ritrýni Hrefnu Sigurjónsdóttur um stórvirkið Lífríki Íslands. Vistkerfi lands og sjávar eftir Snorra Baldursson sem kom út hjá Forlaginu 2014.

Þetta er 3.–4. hefti 86. árgangs Náttúru-fræðingsins sem hóf göngu sína 1931 og er félagsrit Hins íslenska náttúrufræðifélags og tímarit Náttúruminjasafns Íslands. Heftið er 88 bls. Ritstjóri er Álfheiður Ingadóttir, líffræðingur.
Að jafnaði eru gefin út 4 hefti á ári.
Félagsgjald – og innifalin áskrift kostar 5.800 kr. og er veittur afsláttur fyrir stúdenta og hjón. Tekið er við nýjum félögum á netfanginu hin@hin.is og við greinum um náttúrufræðilegt efni á netfanginu ritstjori@hin.is

Hér má nálgast efnisyfirlit heftisins