Dagur íslenskrar náttúru er í dag, laugardaginn 16. september, sérstakur hátíðar- og heiðursdagur tileinkaður náttúru Íslands og mikilvægi þess að vernda hana og umgangast á skynsamlegan hátt. Daginn ber upp á fæðingardag Ómars Ragnarssonar sem í gegnum tíðina hefur verið óþreytandi við að kynna landsmönnum undur náttúrunnar og mikilvægi náttúruverndar.
Á þessum heiðursdegi, sem jafnframt er örlagaríkur dagur í stjórnmálum landsins ‒ þar sem forseti lýðveldisins hefur fallist á lausnarbeiðni Bjarna Benediktssonar forsætisráðherra, er fullt tilefni til að minna á stöðu Náttúruminjasafns Íslands, höfuðsafns þjóðarinnar í náttúrufræðum. Því skal haldið til haga að náttúra og stjórnmál eru nátengd og að farsælt og hamingjuríkt mannlíf er undir náttúrunni komið og krefst skynsamlegrar umgengni við hana.
Veður og veðrakerfi eru snar þáttur í náttúru Íslands. Hér má sjá einstaklega fallega loftmynd af lægð við landið þar sem skýin mynda nær fullkomið gullinsnið fyrir tilstilli svigkrafts jarðar, öðru nafni Corioliskraftur. Ljósmynd: Wikipedia.
Náttúruminjasafnið hefur eins og flestum er kunnugt um barist í bökkum lengst af síðan það var sett á laggirnar árið 2007. Safnið hefur glímt við afar naumar fjárheimildir og hvorki búið yfir eigin skrifstofu- né sýningaraðstöðu.
Vonir vöknuðu vissulega um betri tíð undir lok síðasta kjörtímabils 2016 þegar formenn allra sex flokka sem sæti áttu á 145. þingi fluttu tillögu að þingsályktun um hvernig minnast skuli aldarafmælis sjálfstæðis og fullveldis Íslands á árinu 2018. Í ályktuninni stendur m.a.: „Alþingi ályktar að fela ríkisstjórninni að sjá til þess að í fjármálaáætlun til næstu fimm ára, sem lögð verður fyrir Alþingi vorið 2017, verði gert ráð fyrir uppbyggingu Náttúruminjasafns.“ Tillagan var samþykkt samhljóða sem ályktun Alþingis nr. 70/145 með 56 atkvæðum. Sjö þingmenn voru fjarstaddir.
Í þingsályktuninni felast mikil tíðindi, ekki síst vegna þess að þetta er í fyrsta skipti í sögu Náttúruminjasafnsins að fram kemur staðfestur, þverpólitískur vilji Alþingis til að byggja upp höfuðsafn þjóðarinnar í náttúrufræðum.
Það olli því miklum vonbrigðum að Náttúruminjasafnsins skyldi hvergi vera getið í ríkisfjármálaáætlun fyrir 2018–2022. Ekki bætir heldur úr skák að í nýframlögðu fjárlagafrumvarpi fyrir árið 2018 er ekki að finna framlag sem ætlað er að standa undir uppbyggingu á fullbúinni og varanlegri aðstöðu fyrir Náttúruminjasafnið. Þó er í frumvarpinu gert ráð fyrir tímabundnu framlagi til undirbúnings á sýningarstarfsemi safnsins næstu þrjú árin, og ber að þakka það framtak mennta- og menningarmálaráðherra, Kristjáni Þór Júlíussyni.
Náttúruminasafn Íslands verður ekki byggt á einum degi fremur en Róm. En aðdragandinn er orðinn langur ‒ nær 130 ár eru frá stofnun forvera safnsins, Hins íslenska náttúrufræðifélags, árið 1889 og mikil vinna liggur að baki málefnum safnsins sem léttir verkið framundan.
Tvö atriði skipta mestu í bráð og lengd. Annars vegar að huga að uppbyggingu á fullbúinni og varanlegri aðstöðu fyrir safnið, þ.m.t. þeim möguleika að reisa hús á svokölluðum G-reit á háskólasvæðinu í samstarfi við m.a. Háskóla Íslands og Reykjavíkurborg. Hins vegar að huga að úrbótum til skemmri tíma og auka við fjárheimildir safnsins strax á næsta ári, m.a. til að gera safninu kleift að taka tilboði Perlu norðursins ehf. um þátttöku í sýningarhaldi í Perlunni.
Á þjóðin ekki heimtingu á því að þeir sem fara með völdin tryggi að langþráð höfuðsafn landsmanna í náttúrufræðum rísi undir nafni, rétt eins og hin höfuðsöfnin tvö – Þjóðminjasafn Íslands og Listasafn Íslands?
Aldrei hefur verið mikilvægara og hagfelldara en nú að koma fótunum undir Náttúruminjasafnið. Íslendingar eru meðal ríkustu þjóða jarðar, mikill uppgangur er í samfélaginu, óvenju fjölbreytt, gjöful og sérstæð náttúra landsins er viðkvæm og brýn þörf er á eflingu innviða í ferðaþjónustu og menntakerfinu m.t.t. fræðslu og upplýsingamiðlunar um náttúruna og skynsamlega umgengni við hana.
Hilmar J. Malmquis forstöðumaður.