Langvía
Langvía (Uria aalge)
Útlit og atferli
Langvía er algengur og fremur stór svartfugl sem líkist mjög stuttnefju. Á sumrin er langvían brúnsvört að ofan en hvít að neðan. Dökkar kámur og flikrur á síðum eru einkennandi. Hvítir jaðrar armflugfjaðra mynda ljósa rák á aðfelldum væng. Á litarafbrigðinu „hringvíu“ er hvítur hringur kringum augu og hvítur taumur aftur og niður úr honum. Á veturna teygist hvítur litur bringunnar upp eftir kverk, hálshliðum og vöngum, en svört rák gengur aftur frá augum. Goggur er svartur, mjór og oddhvass. Grunnlitur fóta er svartur og augu eru svört.
Svipar í mörgu til álku og stuttnefju. Höfuðlag er þó annað, langvía er auk þess hálslengri og stélstyttri en álka. Hún flýgur með kýttan háls. Á erfitt um gang, situr á ristinni. Auðgreindust frá stuttnefju á kámugum síðum og því að engin hvít rák er á gogghliðum. Er afar félagslynd.
Gefur frá sér hávært, langdregið sarghljóð um varptímann.
Lífshættir
Langvían kafar af yfirborði eins og aðrir svartfuglar, aðalfæðan er síli og loðna, en það fer nokkuð eftir landshlutum hvaða fæða er helst í boði. Étur einnig síld og smákrabbadýr.
Langvía verpur í stórum byggðum í fuglabjörgum eða ofan á stöpum og klettaeyjum. Er annars á sjó, bæði á grunn- og djúpsævi. Verpur á berar syllur, hreiðurgerð er engin. Eggið er aðeins eitt og er álegutíminn 32–33 dagar. Er oft í stórum bælum og breiðum. Ungar yfirgefa byggðina snemma eins og hjá álku og stuttnefju. Þeir verða fleygir á 7–10 vikum. Björgin tæmast síðla júlímánaðar.
Útbreiðsla og stofnstærð
Stór hluti íslenska stofnsins verpur í þremur stærstu fuglabjörgunum, Látrabjargi, Hælavíkurbjargi og Hornbjargi. Merkingar með gagna-(dægur-) ritum undanfarin ár sýna, að fuglar merktir í Látrabjargi hafa vetursetu vestur og suðvestur af landinu, m.a. við Grænlandsstrendur og suður af Grænlandi. Fuglar merktir á Langanesi og við Skjálfanda hafa vetursetu norður og austur af landinu. Heimkynni langvíu eru við norðanvert Atlantshaf og Kyrrahaf, í Atlantshafi verpur hún allt norður til Svalbarða og suður til Portúgals.
Veiðar og vernd
Langvía hefur löngum verið nýtt í íslenskum björgum, bæði fuglar og egg. Langvíum fækkaði um 30% milli talninga 1983–1986 og 2006–2008 eða sem samsvarar um 1,6% á ári. Endurteknar talningar á fjórum stöðum árið 2009 sýndu áframhaldandi fækkun. Athuganir á sniðum í völdum björgum 2009–2017 sýndu enn áframhaldandi fækkun. Langvía er því flokkuð sem tegund í nokkurri hættu á nýlegum válista Náttúrufræðistofnunar (2018). Eggjataka er þó enn stunduð á nokkrum stöðum.
Þjóðtrú og sagnir
Íslensk þjóðtrú segir fátt um langvíuna, en trúin tekur oft svartfuglana og hegðun þeirra saman. Það er helst að hún og þeir tengist veðurútliti, viti fyrir óveður, sérstaklega slæmar norðanáttir. Hún boðar einnig góðan afla, en sjómenn notuðu og nota enn fugla, sem og hvali, til að finna fiskitorfur.
Lítið hefur verið ort um langvíuna gegnum tíðina, en þeim mun meira um bjargsig og bjargnytjar, eins og þessi húsgangur úr Eyjum sýnir, en mynd fylgir með af Háubælum:
Hörð eru sig í Háubæli og hættuleg.
Hábrandinn ei hræðist ég,
en Hellisey er ógurleg
Spennandi þriðjudagar í júlí
Alla þriðjudaga í júlí mun Náttúruminjasafnið standa fyrir viðburðum á sýningu safnsins, Vatnið í Náttúru Íslands í Perlunni. Viðburðirnir standa frá kl. 14 – 16 og er aðgangur ókeypis.
Engir tveir viðburðir verða eins og eru viðfangsefnin bæði úti og inni.
Tilvalið fyrir fjölskyldur til að fræðast og tengjast náttúrunni á óvenjulegan og skemmtilegan hátt.
Dagskráin í júlí er eftirfarandi:
2. júlí – Hvað býr í vatninu?
9. júlí – Ratleikur
16. júlí – Vaxa steinar úr vatni?
23. júlí – Hvað býr í vatninu?
30. júlí – Nærðu áttum?
Hlökkum til að sjá ykkur sem flest!
Hvert er mikilvægi straumvatna fyrir lífríkið, fiska og menn? Árnar eru lífæðar landsins
Þriðjudaginn 4. júní nk. mun Kurt Fausch prófessor emeritus við Department of Fish, Wildlife, and Conservation Biology, Colorado State University halda fyrirlestur með titlinum:
What is essential about rivers for fish, and humans? Lessons on connectivity and connections from four decades.
Kurt er heimsþekktur vísindamaður sem hefur helgað líf sitt rannsóknum og miðlun þekkingar um vistfræði vatnakerfa, með sérstakri áherslu á ár og fiskana í þeim, þ.m.t. laxfiska. Hann er baráttumaður fyrir skynsamlegri umgengni og nýtingu straumvatna og bendir á að árnar eru lífæð mannkyns sem ber að varðveita og umgangast af virðingu. Hann er m.a. höfundur bókarinnar For the Love of Rivers: A Scientist’s Journey, sem kom út 2015.
Hérlendis er mikil umræða um umgengni og verndun vatna og áa og fiskistofna, sem m.a. tengist loftslagsbreytingum, virkjanamálum og fiskeldi. Fyrirlestur Kurts er kærkomið innlegg í þessa umræðu og til þess fallið að auka skilning okkar á mikilvægi rennandi vatns í lífkeðju landsins.
Fyrirlesturinn verður í sal 130 í Öskju Háskóla Íslands, og hefst kl. 12.30
Heimsókn Kurt til Íslands er á vegum Háskólans á Hólum, Hafrannsóknastofnunar, Háskóla Íslands og Náttúruminjasafns Íslands
Allir velkomnir!
Að mennta börn í söfnum – barnamenning
Höfuðsöfnin þrjú – Þjóðminjasafn Íslands, Listasafn Íslands og Náttúruminjasafn Íslands – boða til árlegs vorfundar mánudaginn 29. apríl n.k. Fundurinn verður haldinn í Safnahúsinu við Hverfisgötu undir yfirskriftinni: Að mennta börn í söfnum – barnamenning.
Vorfundurinn hefst kl. 9 með ávarpi f.h. mennta- og menningarmálaráðherra og erindi dr. Christian Gether, safnstjóra Arken í Danmörku, sem nefnist: ARKEN, a Part of Society´s Enlighetenment Project towards its Citizens. Ideas and Practices.
Síðan verður fjallað um verkefni á sviði barnamenningar hjá höfuðsöfnunum og rannsóknir og þekkingarsköpun í safnastarfi. Eftir hádegið verða sýningar og höfuðsöfn heimsótt. Við lok dagskrár kl. 16:30 heldur Safnaráð úthlutunarboð í Listasafni Íslands við Fríkirkjuveg.
Vissirðu að vatn getur líka flogið?
Vatnskötturinn er vinsælt myndefni. Ljósm. IRI.
Sýning Náttúruminjasafnsins í Perlunni er sniðin að börnum. Vatnskötturinn tekur á móti börnunum og leiðir þau um sýninguna, en vatnsköttur er þeirri náttúru gæddur að geta flogið á einu lífsstigi sínu, þegar hann er orðinn að fjallaklukku!
Sigrún Þórarinsdóttir, safnakennari við Náttúruminjasafnið segir frá sýningu Náttúruminjasafnsins á vorfundinum kl. 10:55. Erindi hennar nefnist: Vissirðu að vatn getur líka flogið? Börnin og vatnið í náttúru Íslands. Heimsókn með leiðsögn og kynningu á sýningunni verður svo kl. 14:30. Óskað er eftir að fólk skrái sig í heimsóknina.
Skráning fer fram hér og stendur til og með 23. apríl.
Sambúð manns og náttúru í Svartárkoti
Umsóknarfrestur um þátttöku í námskeiði sumarsins í Svartárkoti hefur verið framlengdur til 15. apríl n.k. Viðar Hreinsson, bókmenntafræðingur og framkvæmdastjóri verkefnisins Svartárkot, menning náttúra segir að námskeiðið sem nefnist „Human Ecology and Culture at Lake Mývatn 1700–2000: Dimensions of Environmental and Cultural Change” verði sem fyrr haldið á grunni íslenskra og alþjóðlegra rannsóknaverkefna sem tengst hafa Svartárkoti á undanförnum árum.
Þátttakendur og hluti kennara á sumarnámskeiði í ágúst 2018 stilla sér upp við Hrafnabjargafossa.
Verkefninu Svartárkot – menning náttúra – var hleypt af stokkunum árið 2006 af ábúendum í Svartárkoti í Bárðardal og félögum í Reykjavíkur Akademíunni undir forystu Viðars til þess að byggja upp alþjóðlegt kennslusetur um íslenska menningu og náttúru sem kennt væri við Svartárkot.
Verkefnið komst á laggirnar og lifði af hrunið 2008. Á alþjóðlegum námskeiðum sem fram fara á ensku er menningarsögu sem drýpur af hverju strái í Þingeyjarsýslum fléttað við hrikalega náttúru allt um kring. Setrið tengir afskekkta byggð við alþjóðlegt háskólasamfélag og vinnur markvisst að samræðu hins staðbundna og hnattræna. Sambúð manns og náttúru er sérstakt rannsóknasvið en meginmarkmið verkefnisins eru að efla umhverfishugvísindi á Íslandi, auka atvinnusköpun í heimabyggð og leiða saman fræðimenn og heimamenn. Með rannsóknarverkefnum vex þekking á menningu og náttúrufari svæðisins sem rennir traustum stoðum undir menningartengda ferðaþjónustu og aðra atvinnustarfsemi.
Notuð er aðstaða samkomuhússins og ferðaþjónustunnar á Kiðagili en stefnt að því að með tímanum verði byggð upp nýstárleg aðstaða til fyrirlestra í Svartárkoti.
Handskrifað sveitarblað úr Mývatnssveit, varðveitt á Héraðsskjalasafni Þingeyinga á Húsavík.
Smám saman hafa mótast þrenns konar meginverkefni:
1. Hin eiginlegu akademísku Svartárkotsnámskeið, sem mótuð eru af félaginu sjálfu.
2. Þjónustunámskeið, þ.e. skipulagning og þjónusta við erlenda háskóla sem koma til landsins með stúdentahópa. Þá fer drjúgur hluti námskeiðanna fram í Bárðardal.
3. Unnið er að því að þróa menntaferðir, þ.e. 5–7 daga gönguferðir þar blandað er saman náttúruupplifunum, menningarsögu og þeirri þekkingu sem annars er miðlað á akademísku námskeiðunum.
Um námskeiðin og rannsóknaverkefnin má fræðast nánar á heimasíðu Svartárkots, menningar náttúru.